Spirit of Japan

Usako

Japońska droga bóstw

Religia nie odgrywa dominującej roli w życiu Japończyków ale nie znaczy to, że jest w Japonii zupełnie nieobecna. Wręcz przeciwnie. Oprócz własnego, politeistycznego systemu wierzeń shinto, Japończycy przejęli w połowie pierwszego tysiąclecia z kontynentu buddyzm, konfucjanizm i taoizm. W połowie XVI wieku misjonarze europejscy zaczęli rozpowszechniać wiarę chrześcijańską.

W czasie powojennej industrializacji Japonia stała się żyzną glebą dla licznych sekt i kultów. Statystyki podają, że około 200 milionów Japończyków utożsamia się z jakąś religią, wiarą bądź sektą religijną. Jeden statystyczny mieszkaniec tego kraju jest więc wyznawcą conajmniej jednej religii lub sekty.

Przynajmniej teoretycznie każdy Japończyk jest wyznawcą rodzimej wiary shinto, która w dużej mierze kształtowała i nadal kształtuje mentalność oraz obyczajowość mieszkańców kraju wschodzącego słońca. Shinto, czyli po japońsku droga bogów albo raczej bóstw lub duchów zakłada, że Japonia jako jedyny kraj na świecie stworzona została przez niebiańskie bóstwa. Do shinto nie można się ani zapisać, ani wstąpić poprzez dopełnienie wymaganych obrzędów, bowiem wiara ta ogranicza liczbę swoich wyznawców do wybranego przez bóstwa narodu japońskiego. W odróżnieniu od religii doktrynalnych jak chrześcijaństwo czy islam, shinto nie posiada założyciela, proroków, nauczycieli, świętych, męczenników ani nawet świętych ksiąg wyznaczających moralną wykładnię wiary. Ze względu na taki charakter shinto należałoby więc nazwać nie religią lecz wiarą etniczną. Wyznawcą shinto jest tylko ten, kto urodził się Japończykiem, bo tylko Japończycy pozostają pod opieką bogów, bóstw lub duchów, które stworzyły Japonię i od tysięcy lat sprawują nad nią pieczę.

Shinto nie odgrywa obecnie tak silnej roli jak w okresie od 1868 do 1945 roku kiedy pełniło funkcję religii państwowej. Zapobiega temu zapis konstytucyjny, który mówi o oddzieleniu roli państwa i religii oraz gwarantuje wolność wyznania. Pomimo powierzchownej westernizacji obyczajów shinto bardzo silnie tkwi jednak w świadomości i obyczajowości Japończyków, choć jego obecność w życiu codziennym nie jest na pierwszy rzut tak bardzo widoczna.

Shinto jest politeistyczną wiarą przypominającą najbardziej wierzenia pogańskie lub wiarę starożytnych Greków i Rzymian. O ile jednak podobne wierzenia rozwinęły się na początku naszej ery w różnych kulturach świata, Japonia jest jedynym krajem wysoko rozwiniętym, w którym przetrwały one do czasów komputerów i robotów. Shinto powstało w rezultacie zmieszania się wierzeń i magicznych praktyk ludów napływających do Japonii z kontynentu. Droga bóstw określała stosunek rolniczych wspólnot plemiennych do otaczających je sił natury. Podobnie jak w innych cywilizacjach świata tak i w Japonii, wiara w siły natury oraz towarzyszące jej praktyki magiczne wynikały z potrzeby zapewnienia członkom plemienia pożywienia i przetrwania.

Na shinto składa się więc zespół praktyk religijnych sięgających czasów prehistorycznych. Najstarsze mity i legendy mówiące o początkach wybranego kraju spisane zostały w dwóch kronikach, czyli w pochodzących z 712 roku Kojiki (Księga dawnych wydarzeń) oraz w spisanych w 720 roku Nihongi lub Nihonshoki (Kronika japońska). Termin shinto pojawił się po raz pierwszy w tych drugich kronikach. Japończycy nazwali rodzimą wiarę drogą bóstw dopiero po konfrontacji z potężnymi, obcymi ruchami religijnymi i filozoficznymi jak buddyzm oraz konfucjanizm. Kojiki i Nihonshoki mówią o boskim pochodzeniu państwa japońskiego oraz dynastii cesarskiej. Dla shintoistów są tym samym czymś podobnym do Starego Testamentu w religii chrześcijańskiej. Kroniki nie zawierają wykładni moralnych ani nie pełnią funkcji tekstów religijnych, ale zawierają modlitwę o dobre żniwo oraz opis uroczystości wielkiego oczyszczenia, polegającego na puryfikacji czynności oraz rzeczy uznanych za nieczyste.

Święta ziemia

W wierzeniach shinto nie ma pojedynczego Boga-Stwórcy. Na początku były - według Kojiki - trzy niewidzialne bóstwa, które poczęły się w przestworzach wysokich niebios. Potem z czegoś, co się wyrzynało jak pęd trzciny(1) powstały kolejne, niewidzialne duchy. Nie posiadały one kształtu ani płci, ale czasami występowały w parach. Zrodziło się siedem pokoleń duchów zamieszkujących niebiosa. Dzieła stworzenia ziemi japońskiej dokonała ostatnia para z siódmego pokolenia, która była pierwszą parą antropomorficznych duchów. A oto jak doszło do stworzenia archipelagu japońskiego:

Zwróciły się teraz wszystkie duchy nieba świętymi słowy
do Ducha Uśmierzającego Szlachetne Łono (2)
Ducha Wzburzającego Szlachetne Łono (3)
dwu prześwietnych osób, i rzekły:
Doprowadźcie do ładu tę rozchybotaną ziemię
i sprawcie by stwardniała.
Wręczono im potem bezcenną niebiańską włócznię,
oddając w ich ręce całą sprawę.
Wstąpiła tedy dwójca duchów
na most unoszący się na niebie,
a sięgnąwszy bezcenną włócznią w wody oceanu
zamieszała nią, aż się rozległ chlupot bełtania,
i podniosła ją ku górze.
Natenczas z grotu włóczni spłynął gąszcz iłu,
który się gromadził w wodzie i nawarstwiał tworząc wyspę.
Jest to wyspa Onogoro.
Zstąpiwszy z niebios na tę wyspę
upatrzyły sobie duchy odpowiednie miejsce
i postawiły tu słup niebiański,
a potem zbudowały dwór przestronny.
Zapytał wtedy towarzyszkę swą,
Ducha Wzburzającego Szlachetne Łono:
Jakie jest twoje ciało? - Tak ją zapytał.
I odpowiedziała mu: Moje ciało się rozwija,
jako się winno rozwijać, ale jest jedno miejsce,
które się nie rozwinęło, jak przystoi.
Rzekł na to prześwietny Duch Uśmierzający Szlachetne Łono
A moje ciało się rozwija, jako się winno rozwijać,
ale jest jedno miejsce, które się rozwinęło nadmiernie.
Spróbuję zatem wsadzić to miejsce mojego ciała,
które się rozwinęło nadmiernie, w to miejsce twojego ciała,
które się nie rozwinęło jak przystoi.
Zaczopuję je i zrodzisz wtedy ziemie.
Jak będzie z tym rodzeniem?
Odpowiedział mu Duch Wzburzający Szlachetne Łono:
Niech tak będzie! (4)

Japońscy demiurgowie, czyli Duch Wzburzający i Duch Uśmierzający Szlachetne Łono dokonali aktu połączenia. Stali się pierwszą zaślubioną parą małżeńską i poczynając od wyspy Awaji zrodzili 8 głównych wysp Japonii, w tym wyspy Honshu, Kyushu i Shikoku. Potem małżonkowie zrodzili jeszcze 6 innych wysp. Nie było wśród nich wyspy Hokkaidō. Kiedy Izanami i Izanagi przestali rodzić ziemie, tchnęli życie w inne duchy, a te wzięły w opiekę miejsca swojego zamieszkania, czyli wody rzek i mórz, góry, niziny, wiatr i drzewa.

Najważniejszym bóstwem opiekuńczym Japonii jest zrodzony jakiś czas później Wielki i Święty Duch Święcący na Niebie 5, czyli bogini słońca i przestworzy wysokich niebios Amaterasu, która wysłała swojego wnuka na ziemię a ten z kolei był jakoby pradziadkiem pierwszego cesarza Japonii, którego pośmiertne imię brzmi Jimmu. Bogini Słońca wyposażyła wnuka w insygnia władzy czyli klejnoty (krzywulce), zwierciadło ze spiżu, którym niegdyś obrażoną Amaterasu wywabiono z niebiańskiej jaskini, oraz Miecz-Trawosiecz. Pomimo tego, że nie ma żadnych dowodów historycznych na istnienie cesarza Jimmu a tym bardziej na jego boskie pochodzenie, przekazane przez boginię Amaterasu pierwszemu władcy Japonii insygnia władzy przechowywane są podobno w świątyni Ise. Są one ukryte w wewnętrznej części świątyni i żaden zwykły śmiertelnik nie może ich oglądać. Drugim najważniejszym miejscem świętym jest świątynia w Izumo, gdzie raz w roku powracają podobno wszystkie bóstwa zwane po japońsku kami. Shinto posiada obecnie strukturę podwójną. Z jednej strony jest zlepkiem wierzeń i praktyk magicznych polegających na oddawaniu czci bóstwom, które mają wpływ na los człowieka i dlatego należy z nimi żyć w zgodzie. Z drugiej strony jest organizacją wyznaniową, której głównym kapłanem jest potomek bogów czyli cesarz, wiernymi wszyscy obywatele należący do państwa japońskiego a najważniejszym miejscem poświęcony kultowi cesarza i jego boskiej rodziny jest właśnie świątynia w Ise, która ma charakter sanktuarium narodowego.

Według wierzeń shinto, wszechświat jest polem rozgrywek między niezniszczalnymi energiami, które ujawniają się w postaci zjawisk natury. Wszystkie one są istotami boskimi i jako takim należy im się wyraz czci, w zamian za który działają dla dobra człowieka. Ich liczba jest nieograniczona i stale rośnie bowiem bóstwami stają się zmarli przodkowie oraz bohaterzy narodowi. Podstawową zasadą shinto jest wiara w świętość natury i życia. Poza postaciami bóstw i duchów przodków, istniejące we wszechświecie siły przejawiają się w manifestacjach potęgi natury oraz w tym co budzi uwielbienie i zachwyt. Pozaziemskie siły mogą przebywać zarówno w ludziach i zwierzętach jak i w obiektach materialnych. Kult shinto polega na składaniu ofiar w postaci pożywienia i owoców oraz recytacji archaicznych modlitw norito. Wierni proszą bóstwa o ochronę przed złem, dobre plony, oczyszczenie, zdrowie, pokój wśród domowników czy pomyślność w niebezpiecznych przedsięwzięciach jak podejmowanie działalności gospodarczej lub podróży 6. Do wierzeń shinto należą: kult natury w postaci przedmiotów martwych i zwierząt, kult przodków i zmarłych lub żyjących bohaterów oraz czczenie praojców i bóstw, które przyczyniły się do stworzenia Japonii. Japończycy wierzą, że cała natura jest boska gdyż została stworzona i jest zamieszkiwana przez bóstwa. Kult przodków służy zjednaniu łaski ich duchów dla żyjących. Duchy przodków mają wpływ na losy potomków. W zależności od tego czy oddawana jest im należna cześć, mogą się żyjącymi potomkami opiekować lub zsyłać nań choroby i nieszczęścia. W wielu japońskich domach są ołtarzyki dla dusz przodków, którym oddaje się cześć poprzez modlitwę i dary pożywienia.

Pojęcie tłumaczone na języki europejskie jako bóg, bóstwo lub duch zapisywane jest po japońsku ideogramem kami oznaczającym ducha, moc sprawczą lub potęgę twórczą. Bóstwa shintoistyczne nie przyjmują postaci ludzkiej ani płci i nie są zazwyczaj przedstawiane w dziełach sztuki. Do personifikacji niektórych duchów doszło pod wpływem zetknięcia się ze sztuką sakralną buddyzmu. Według Kojiki i Nihongi ziemię zamieszkuje 8 milionów duchów kierujących zjawiskami natury oraz każdym aspektem ludzkiego życia. Kami mieszkają w górach, w słońcu, wietrze, w drzewach, w wodzie i na księżycu. Kierują czynnościami i losami życia oraz mieszkają w przedmiotach używanych przez człowieka. Kami może zostać człowiek, który w jakiś sposób zasłużył się za życia, lub ten który po śmierci wywiera wpływ na życie społeczności. Za kami uznany był do 1945 roku każdy panujący cesarz. Obecnie za bóstwo uznany jest każdy zmarły cesarz, który na znak wejścia w grono duchów przyjmuje pośmiertne imię.

Kami charakteryzuje się tym, że posiada duszę nazywaną po japońsku: tama. Na świecie są dwa rodzaje dusz: aramitama, czyli dusze gwałtowne oraz nigimitama, które mają usposobienie spokojne. Poszczególne kami dają znać o swojej bytności szczególnie przez zmianę kształtu lub nadanie szczególnego piękna miejscu, w którym mieszkają. Namaszczony obiekt lub miejsce staje się tym samym miejscem sakralnym i buduje się wokół niego świątynię. Świątynia położona jest zwykle w pobliżu rzeki, koło drzewa które wyrosło w nietypowy sposób, niedaleko niezwykłego kamienia lub u stóp góry. Bliższemu kontaktowi społeczności z duszami kami służą ceremonie ich przywołania. Duszom oferuje się wówczas pożywienie oraz wino ryżową sake i wznosi się do nich prośby o dalszą opiekę. Podczas ceremonii tama spokojnych duchów wchodzi w przechowywany w świątyni przedmiot sakralny i błogosławi wiernych.

Ceremonie shintoistyczne niekoniecznie muszą odbywać się w świątyniach. Mogą być prowadzone w miejscach uświęconych. Uświęconym miejscem jest tradycyjnie prostokątna powierzchnia pokryta małymi kamykami, otoczona większymi kamieniami lub skałami i otoczona sznurami łączącymi drewniane słupki stojące w rogach prostokąta. W środku prostokąta leży duży kamień lub skała, pal lub rośnie drzewo. Uświęcone miejsce, na którym stoi świątynia otoczone jest zazwyczaj ogrodzeniem, a wejście na jego teren wieńczy brama torii zawierająca zwykle symbol powrozu shimenawa. Spleciona ze słomy ryżowej shimenawa jest jednym z atrybutów shintoistycznych ceremonii przyświątynnych. Należą do nich również: wiecznie zielone drzewko lub gałęzie drzewka sasaki oraz przywiązane do patyka albo gałęzi drzewa paski papieru. Szaman lub szamanka odganiają nimi złe duchy. Kompleks świątyni shintoistycznej składa się z dwóch podstawowych budynków, czyli zlokalizowanego w części frontowej pawilonu haiden, w którym kapłan wraz z wiernymi przywołują duchy i składają im ofiary oraz z położonego w głębi terenu świątynnego sanktuarium honden. Honden mieści obiekt sakralny, który jest darem od bóstw lub miejscem ich zamieszkania. Wierni nie mają wstępu do honden, a kapłani odwiedzają pomieszczenie tylko w czasie świąt.

Świątynia shintoistyczna jest centrum życia religijnego regionu i w wielu wypadkach poświęcona jest kultowi lokalnego bóstwa. Odbywane w niej rytuały składają się z odczytania tekstów starych modlitw norito, składaniu bóstwom ofiar z sake i pożywienia, organizowaniu przywołujących duchy tańców przyświątynnych kagura oraz festiwali matsuri. Prototypem tańców kagura był taniec bogini Amenouzume, która starała się wywabić z niebiańskiej pieczary ukrywającą się w niej boginię słońca Amaterasu. Amaterasu weszła do pieczary aby ukarać w ten sposób swojego nieokrzesanego brata Susanoo. Ulubionym zajęciem Susanoo było dokuczanie siostrze, która cierpliwie znosiła jego grubiańskie kawały do czasu kiedy brat wrzucił do jej komnaty trupa obdartego ze skóry konia. Zajmująca się wraz ze służebnymi tkaniem Bogini Słońca z przerażenia zraniła się czółenkiem tkackim. Oburzona zachowaniem brata ukryła się w niebiańskiej pieczarze. Aby uchronić się od występków brata zawaliła wejście potężną skałą. Amaterasu zabrała ze sobą światło, w rezultacie czego świat pogrążył się w ciemnościach, a nieokrzesane duchy zaczęły siać spustoszenie. Osiem milionów bóstw zaniepokoił ten fakt niezmiernie i postanowiły one za wszelką cenę wywabić boginię i przywrócić jasność światu. Dwa bóstwa wyrwały z korzeniami drzewo sasaki o pięciuset gałęziach i zawiesiły na nim klejnoty, lustro, skrawki papieru i płótna. Zgromadzono też piejące koguty. Na przygotowanej w ten sposób scenie wystąpiła znana z wesołego usposobienia bogini Amenouzume. Bogini wskoczyła na przewróconą beczkę i ku radości zgromadzonych zaczęła tańczyć. Wesołość bogów osiągnęła szczyt kiedy tańcząca obnażyła się do pasa. Zainteresowana przyczynami radości Amaterasu uchyliła zakrywającą wejście do pieczary skałę. Wówczas bóstwo Tajikaro chwycił boginię za rękę i wyciągnął z pieczary. Dwa inne bóstwa przewiązały skałę grubym powrozem z ryżowej słomy i przebłagały Amaterasu, aby na zawsze z nimi została 7. Epizod z ukryciem się Bogini Słońca jest jednym z najbardziej znanych mitów. Używane do wywabienia bogini przedmioty są nadal symbolami wykorzystywanymi w ceremoniach shintoistycznych i w architekturze świątynnej.

W Japonii nie ma tygodnia, w którym gdzieś nie odbywałby się festiwal religijny matsuri. Matsuri pochodzą z tradycji rolniczej i służyły głównie zyskaniu przychylności bóstw w uprawie ryżu lub podziękowaniu za obfite plony. Poświęcone są zazwyczaj bóstwom lokalnym i od XVII wieku służyły zacieśnieniu więzów wspólnoty wiejskiej lub miejskiej, a tym samym wzmocnieniu kontroli władz nad tymi wspólnotami. Festiwale nadal stanowią nieodłączną część życia Japończyków. Najbardziej znanymi matsuri są odbywające się w Gion w Kioto, Takayama w Hida czy Chichibu w regionie o tej samej nazwie, leżącym na północny zachód od Tokio. Matsuri jest procesją, podczas której ubrani w tradycyjne stroje wierni obnoszą po okolicy relikwiarz mikoshi symbolizujący miejscowego ducha kami. Obnoszeniu mikoshi towarzyszy najczęściej targowisko, występy artystyczne, picie sake i wesoła atmosfera.

Shinto nie nakłada na kapłanów większych zobowiązań do zachowywania surowych obowiązków życia codziennego, ograniczeń, zakazów ani nakazów. Wręcz przeciwnie, wiara zakłada, że należy używać żywota z wszelkimi jego przyjemnościami jak jedzenie i picie. Do wymogów shinto należy jednak utrzymanie czystości. Wierni muszą poddawać się oczyszczeniu, które przybiera zazwyczaj jedną z dwóch lub obydwie formy, czyli misogi oraz harae. Misogi to fizyczne oczyszczenie po kontakcie z brudem, czyli kegare. Do zbrukania należy kontakt ze śmiercią, chorobą, krwią, z przechodzącą menstruację lub rodzącą kobietą. Oczyszczenia misogi dokonał jako pierwszy Izanagi (Duch Uśmierzający Szlachetne Łono) po opuszczeniu krainy ciemności, w której przebywała jego małżonka Izanami (Duch Wzburzający Szlachetne Łono). Oczyszczenie harae jest formą zadośćuczynienia za zbrukanie i przyjmuje formę duchowego oczyszczenia przez poświęcenie. Susanoo (Porywczy Niepohamowany Mąż), który obraził boginię Amaterasu musi na znak harae złożyć tysiąc ław zastawionych ofiarami, obciąć brodę, wyrwać paznokcie rąk i nóg oraz udać się na wygnanie. Inną formą zachowania czystości jest okres wstrzemięźliwości zwany imi lub kessai. Polega on na wystrzeganiu się kontaktu z wymienionymi wyżej przejawami brudu, wstrzymaniu się od stosunków płciowych, kontaktów z osobami upośledzonymi, przestrzeganiu czystości przygotowania posiłków i kąpieli. Akt oczyszczenia w postaci obmycia twarzy i rąk oraz wypłukania ust towarzyszy wizycie w świątyni shintoistycznej. Tuż za wejściem na teren świątynny znajduje się zawsze miejsce z zadaszoną sadzawką lub zbiornikiem wodnym gdzie należy dokonać ablucji wodą zaczerpniętą czerpakiem na długim kiju.

Z buddyzmem a potem oddzielnie

Naukowcy uważają, że na początku pierwszego milenium shinto służyło usankcjonowaniu władzy cesarskiej i było ideologicznym spoiwem łączącym naród japoński. Przyjęcie w VI wieku buddyzmu przyczyniło się z jednej strony do usystematyzowania rodzimych wierzeń ale równocześnie rozpoczęło proces shintoistyczno-buddyjskiego synkretyzmu. Nowa, obca religia znakomicie pasowała do drogi bóstw, wzbogacała ją bowiem w warstwę doktrynalną. Shintoistyczne bóstwa uznane zostały za wcielenia Buddy i bodhisatwów, a świątynie shintoistyczne upodobniły się do świątyń buddyjskich. Shogunowie Tokugawa, którzy przez dwa i pół wieku (do 1868 roku) prowadzili politykę totalitarnej kontroli poczynań wszystkich warstw społecznych, a równocześnie izolowali Japonię od wpływów zagranicznych, odwoływali się do neokonfucjańskich zasad porządku społecznego. Neokonfucjanizm był dla shogunów bardzo wygodny bowiem głosił potrzebę zachowania zależności i posłuszeństwa m.in. poddanego w stosunku do pana, kobiety do mężczyzny, syna do ojca itd. Shinto oddaliło się wówczas od buddyzmu, a naukowcy studiujący kokugaku, czyli nauki narodowe, próbowali udowodnić, że porządek neokonfucjański jest cechą narodową Japończyków.

Po wyjściu z izolacji Japonia zdała sobie sprawę z politycznego i gospodarczego zacofanie w stosunku do Zachodu. Elita polityczna, która przejęła władzę z rąk shogunów, podjęła dzieło budowy nowoczesnego państwa. Jego struktura wzorowana była na strukturze państw europejskich. Ekspozycja na wzory kultury zachodniej po raz kolejny postawiła wymóg usystematyzowania tego co rodzime. Jedynym rodzimym systemem światopoglądowym było shinto. Budowie nowoczesnego państwa towarzyszyło więc wzmocnienie roli rodzimej wiary. Zaczęto od przywrócenia w 1868 roku majestatu władzy cesarza, potomka bogów. Po raz pierwszy od 800 lat cesarz stał się ponownie politycznym przywódcą państwa, a jego decyzja sankcjonowała każde posunięcie w polityce krajowej i zagranicznej. Jako symbol władzy wykonawczej a zarazem bóstwo i naczelny kapłan shinto, cesarz zajął w japońskiej rodzinie rolę ojca narodu. Należała mu się bezwzględną cześć i posłuszeństwo. Na podstawie cesarskiego rozkazu z 1871 r. shinto zostało oczyszczone z naleciałości buddyjskich i podniesione do statusu religii państwowej. Państwo finansowało od tej pory działalność świątyń narodowych, a podania o boskim pochodzeniu wysp japońskich i cesarza były nauczane w szkołach jako niepodważalne fakty historyczne.

Nacechowane nacjonalistycznie shinto stało się ideologicznym narzędziem w rękach cesarza, skupionych wokół niego oligarchów i rosnących w siłę kręgów wojskowych. Pogłębiający się w latach 20. kryzys gospodarczy, wielkie trzęsienie ziemi, które w 1923 roku nawiedziło równinę Kanto oraz osamotnienie Japonii na arenie międzynarodowej, przyczyniły się do wzmocnienia roli ugrupowań nacjonalistycznych skupionych wokół cesarza oraz grup, które wykorzystywały rolę cesarza do realizacji swoich zaborczych zapędów. Rozgoryczeni nacjonaliści postanowili w imieniu świętej ziemi japońskiej wydać wojnę Zachodowi oraz prowadzonej przezeń polityce kolonizacji krajów azjatyckich. Wojna miała być prowadzona w taki sam sposób jak zachodnia kolonizacja, czyli przez podbijanie poszczególnych krajów, wyzwalanie ich spod jarzma europejskich i amerykańskich mocarstw oraz włączanie ich w strefę wielkiej Azji, na której czele stała oczywiście wybrana przez bogów Japonia. Shinto zostało wykorzystane jako opium dla żołnierzy, którzy mieli oddawać życie w imię świetności cesarza i jego wielkiej Japonii. Shinto straciło pozycję religii państwowej dopiero po przegranej dla Japonii drugiej wojnie światowej. Świątynie przestały być dotowane z budżetu państwa, ale kilka z nich, jak np. świątynia w Ise, zachowało tradycyjny, narodowy charakter.

Pomimo postępującej sekularyzacji, Japończycy są nadal związani z tradycją shinto. Zachowują obyczaje polegające na uczestniczeniu w matsuri, obwieszczaniu bogom zawarcia małżeństwa czy narodzin dziecka. Miliony Japończyków odwiedzają świątynie shintoistyczne w święta Nowego Roku. Kupują wówczas strzałę, która ma odpędzać złe moce, lalkę daruma, talizmany i paski sztywnego papieru z nazwą świątyni. Umieszcza się je na domowym ołtarzyku jako dewocjonalia mające zapewnić pomyślność na cały rok. Przedmioty z zeszłego roku zanosi się z powrotem do świątyni, gdzie się je pali. Kapłan shintoistyczny zapewnia przychylność bóstw po zakupie samochodu, przy budowie nowego domu i jest obecny przy budowie oraz otwarciu studiów telewizyjnych, fabryk czy domów budowanych przez wielkie korporacje. 15 sierpniu każdego roku, czyli w rocznicę kapitulacji Japonii, uwaga mediów koncentruje się na próbie przewidzenia, czy premier i członkowie jego gabinetu odwiedzą świątynię Yasukuni, mieszczącą prochy bohaterów narodowych, w tym skazanych na śmierć zbrodniarzy wojennych.

Modlitwy shintoistyczne mają charakter osobisty i ograniczają się najczęściej do wizyt w świątyniach w celu złożenia prośby o udany egzamin, małżeństwo, narodziny dziecka, podróż czy o powodzenie w interesach. Nie ma ustalonego tekstu modlitw i każdy modli się po swojemu. Modlący się nie wchodzą najczęściej do sali nabożeństw. Modlitwa polega na przywołaniu duchów poprzez pociągnięcie grubego sznura od dzwonu, dwukrotnym klaśnięciu w dłonie, ukłonie i ponownym klaśnięciu w dłonie. Towarzyszy jej wrzucenie drobnego pieniążka do skarbonki umieszczonej przed budynkiem świątyni. Obok świątyń o znaczeniu ogólnonarodowym, istnieją świątynie poświęcone kultowi popularnego bóstwa jak inari (bóstwo urodzaju ryżu) oraz świątynie poświęcone wyłącznie bóstwu lokalnemu. Poszczególne świątynie działają niezależnie od siebie, ale należą zazwyczaj do Stowarzyszenia Świątyń Shintoistycznych.

1) Kojiki czyli Księga dawnych wydarzeń, przeł. z japońskiego prof. Wiesław Kotański, PIW, Warszawa 1986
2) jap. Izanagi lub Izanaki
3) jap. Izanami
4) ibidem
5) ibidem
6) Ein bunter Teppich, Die Religionen Japans, Thomas Immoos, Benno, Leipzig, 1989
7) mit o ukryciu się bogini Amaterasu w pieczarze został zacytowany z Mitologii Japonii Jolanty Tubielewicz, Wyd. Artystyczne i Filmowe, Warszawa, 1986

autor artykułu : Dorota Hałasa

Maski · Wysłany: Sob 15:45, 06 Mar 2010 Temat postu:

Shintoizm jest religią, która narodziła się i powstała w Japonii. Jest głęboko zakorzenioną w historii starożytnej i mitologii kraju. Słowo Shinto można przetłumaczyć jako "Droga Bogów".
Podstawą religii Shinto są Kami (bogowie = siły duchowe czuwające nad domowym ogniskiem i zapewniają szczę�cie całej okolicy), które kryją się w drzewach, górach, morzu i wietrze. Może być także Kami konkretnej rzeki lub też każdego, dowolnego przedmiotu. Starożytni oddawali cześć tym siłom i żyli w harmonii z naturą.

W miarę rozwoju shintoizmu, kami poszerzyły się o przodków, bohaterów i ludzi obdarzonych szacunkiem. Główną rolę przejęli najważniejsi bogowie panteonu japońskiego: Amaterasu - bogini słońca, i Susanoo - bóg burzy.

Początkowo cześć kami oddawano pod gołym niebem. Później zaczęto budować świątynie. W niektórych domach są "półeczki bogów" - ołtarze, na których stawia się ofiary dla bóstw.

Dogmatem shintoizmu było boskie pochodzenie rodziny cesarskiej. W XIX wieku shintoizm został podniesiony do rangi religii państwowej i był nią jeszcze w okresie II wojny światowej.

POWSTANIE ŚWIATA I PANTEON SHINTOISTYCZNY.

Na początku istniały tylko 2 materie , których nie można nazwać. Owe materie były częścią wielkiej masy, w której lżejsze pierwiastki "lgnęły" do góry, a cięższe na dół.
Pierwsze "życie" narodziło się w miejscu nazywanym Takamanohara to połączenie 3 wyrazów: "hara" - pole, obszar, przestrzeń , "taka"- wysokie ; "ama"- niebo. Można to tłumaczyć jako: "Przestrzeń wysokiego nieba" I bynajmniej nie chodziło o to, że owo stworzenie ma narodzić się w niebiosach. Miejscem pojawienia się pierwszego bytu miał być obszar tuż pod sklepieniem niebieskim. Dopiero później bogowie zamieszkali niebo.

Miejsce narodzin pierwotnego bóstwa jest po dzień dzisiejszy kwestią sporną. Wiadomo tylko, że wydarzenie to miało miejsce na terenie Azji. Na początku było Kami... a kami były to trzy istoty... Trójcę tworzyły trzy kami:

- Amenorinakonushi- no- kami (Pan ogarniający wszystko na niebie) uważany jest przez niektórych teologów za "boga początku", centralne bóstwo panteonu, przez innych natomiast za interpolację chińską. Główne chramy: Siutengu w Kurume (prefektura Fukuoka) i Suitengu w Tokio.

- Takamimushi- no- kami (Zwierzchnik panujący czuwający nad niebiosami)

- Kawimusuhi- no- kami (Zwierzchnik panujący nad duchami)

Według niektórych źródeł Amenominakanushi- no- kami to bóstwo , które w istocie zostało postawione na czele panteonu wiele lat później , kiedy zaczęto systematyzować stare japońskie mity.

INNE KAMI:

Amaterasu - naczelne bóstwo panteonu shintoistycznego. Tylko w bardzo nielicznych wypadkach można podać wygląd bóstwa shintoistycznego na podstawie opisu w "świętych księgach" Kojiki i Nihongi. Na ogół bóstwa shintoistyczne maja bliżej nie sprecyzowany wygląd, a jeżeli pojawiają się w malarstwie czy rzeźbie, to są to indywidualne wyobrażenia poszczególnych artystów. Chramy shintoistyczne w zasadzie unikają przedstawień plastycznych.). Bogini zrodzone z lewego oka demiurga Izanagi i wyznaczona przez niego do panowania na Wysokiej Równinie Niebios. Imię jej oznacza "świecącą na niebie"; jest ona uosobieniem słońca. Zesłała swojego prawnuka Ninigi na ziemię do Japonii celem ustanowienia cesarstwa japońskiego. Głównym chramem Amaterasu jest Ise-jingu (prefektura Mie), gdzie jest czczona w "przybytku wewnętrznym" (naiku). Symbolem bogini jest lustro.

Amenouzume - bogini znana z wesołego usposobienia. Poślubiona bogu Sarutahiko, dała początek rodowi mimów. Uważana jest za prekursorkę tańców hieratycznych kagura. Łączy się ją często z kultami fallicznymi. W kultach synkretycznych bywa przedstawiana w ikonografii jako towarzyszka siedmiu bogów szczęścia.

Benten (Benzaiten) - bogini zaliczana do zespołu siedmiu bogów szczęścia. Opiekunka urody, bogactwa, muzyki. Identyfikowana bywa z hinduską Saraswati, uważana też za rodzimą córkę boga mórz, a także za jedną z sannyoshin Ichikishimę. Wysłannikiem Benten jest biały wąż. Ważniejsze chramy: Chikubushima-jinja na wyspie Miyajima (morze wewnętrzne), Enoshima-jinja na wyspie Enoshima.

Bishamon (Bishamonten) - jeden z siedmiu bogów szczęścia, opiekun bogactwa. Identyfikowany bywa z hinduistycznym dewą Kuberą, a przyjęty został z mitologii buddyjskiej, gdzie występuje jako strażnik północy Waiśrawana. W ikonografii przedstawiany jest w zbroi i hełmie. W jednej ręce trzyma dzidę, w drugiej złotą pagodę.

Daikoku - jeden z siedmiu bogów szczęścia, którego specjalnością jest pomnażanie bogactwa jego wyznawców. Przyjęty z hinduistycznego panteonu Mahakala został zidentyfikowany z rodzimym Ôkuninushim. Wyobrażany jest jako mężczyzna o zażywnych kształtach siedzący na dwóch workach wypełnionych ryżem i z jednym workiem zarzuconym na plecy. W prawej dłoni trzyma "młotek szczęścia", palce lewej natomiast miewa ułożone w figę, co jest symbolem aktu płciowego. Wysłannikiem Daikoku jest biały szczur.

Ebisu - jeden z siedmiu bogów szczęścia, patron kupców, rybaków, rolników. Bywa identyfikowany z Kotoshironushim, synem Okuninushiego i w tym charakterze czczony jest między innymi w Miho-jinja (prefektura Shimane). Według innych wersji teologicznych jest on nieudanym dzieckiem pary demiurgów spławionym przez niezadowolonych rodziców w koszyku na morze. Wyobrażany jest jako roześmiany osobnik z wędką w ręce i rybą pod pachą.

Fukurokuju - jeden z siedmiu bogów szczęścia, opiekun bogactwa i długowie-czności. Przyjęty został z mitologii chińskiej, gdzie występuje jako pustelnik taoistyczny. Wyobrażany jest z nienaturalnie wydłużoną czaszką. W ręce trzyma laskę ze zwojami tekstów. Wysłannikiem Fukurokuju jest biały żuraw.

Hotei - jeden z siedmiu bogów szczęścia zwany także "śmiejącym się Buddą". Opiekun artystów, rzemieślników, kupców i gejsz. Przejęty z mitologii chińskiej, wyobrażany jest w postaci grubego, roześmianego mnicha z workiem, w którym nosi przeróżne skarby.

Inari - bóstwo "obradzające ryżem", jedno z najpopularniejszych w Japonii. Pod tym imieniem czczone sa na terenie całego kraju rozmaite lokalne bóstwa rolnicze. Chramy i kapliczki Inari należą do najczęściej spotykanych, a charakteryzują się tym, że występują w nich posągi lisów. Lisy bowiem uważane są za wysłanników Inari. Najważniejsze chramy: Fushimi-Inari-jinja w Kioto, Toyokawa-Inari-jinja w Toyokawa (prefektura Aichi). Bóstwo Inari bywa też identyfikowane z boginią Toyouke czczoną w Ise-jingu.

Izanagi i Izanami - para demiurgów, która zrodziła wyspy japońskie, a następnie licznych bogów. Izanami umarła wskutek obrażeń odniesionych w trakcie rodzenia boga ognia. Odeszła do kraju ciemności, gdzie ją odszukał Izanagi. Nie udało mu się jednak zabrać do krainy żywych. Sam po powrocie z kraju ciemności dokonał ablucji, w czasie których powołał do życia boginię Amaterasu, bogów Susanoo i Tsukiyomi oraz wiele innych bóstw. Głównym chramem pary demiurgów jest Shirayamahime-jinja na górze Hakuzan (prefektura Ishikawa), stąd liczne chramy, w których naczelnymi bóstwami są Izanagi i Izanami, nazywa się Hakuzan

Jimmu-tennô - cesarz Jimmu uważany za pierwszego ziemskiego władcę Japonii. Syn Hikonagisatakeugayafukiaezu i Tamayori. Imieniem jego było Kamuyamatoiwarehiko. Według Nihongi wyruszył z Kyushu w 667 p.n.e. na podbój centralnej Japonii. Po paru latach akcji pacyfikacyjnej założył stolicę w Kashiharze i tam przyjął godność cesarską w 660 p.n.e. Głównym miejscem kultu jest Kashihara-jingu.

Jurôjin - jeden z siedmiu bogów szczęścia, taoistyczny pustelnik uosabiający długowieczność. Wyobrażany jest jako sędziwy starzec z laską, do której przywiązany jest zwój. Czasem towarzyszy mu czarny jeleń - symbol długowieczności.

Kanno-bosatsu - buddyjski bodhisattwa Awalokiteśwara, spirytualny syn buddy Amidy. Do Japonii przybył z Chin, gdzie pod imieniem Kuan Yün czczony jest jako osoba płci żeńskiej, bogini miłosierdzia. W Japonii Kannon najczęściej uważana jest za boginię, ale na wizerunkach ma cechy mieszane - czasem bardziej przypomina mężczyznę, czasem kobietę. Uzasadnieniem teologicznym tego faktu jest założenie, że bodhisattwa stoi na takim stopniu doskonałości, na którym sprawy płci nie mają znaczenia. Kannon opiekuje się wszystkimi ludźmi potrzebującym pomocy, zwłaszcza zaś chorymi, słabymi, ubogimi oraz matkami w ciąży. Wskazuje wszystkim drogę do wyzwolenia i aby skutecznie działać potrafi przybrać trzydzieści trzy różne osobowości. Do najczęściej spotykanych wyobrażeń należą: Shô-Kannon, Juichimen-Kannon (Kannon o Jedenastu Twarzach), Senju-Kannon (Tysiącoręka Kannon). Świątynie Kannon są bardzo liczne w całej Japonii.

Kappy - ziemnowodne stworzenia wzrostu około metra, na plecach mają żółwie skorupy, a na głowach wgłębieniach zawierające płyn, który pozwala im przebywać pod wodą. Twarze kapp są połączeniem rysów małpy i kota. Ręce i nogi wyglądają jak kończyny żaby zakończone pazurami. Kappy są złośliwe i lubią porywać ludzi w głębiny.

Ningyo - syreny, które płaczą perłami. Stworzenia ziemnowodne życzliwe ludziom. Zjedzenie mięsa syreny zapewnia wieczną młodość.

Ninigi - prawnuk bogini Amaterasu zasłany przez nią na ziemię, aby przejąć Japonię pod władzę niebian. Wraz ze swoją drużyną zstąpił z Wysokiej Równiny Niebios na górę Takachiho na Kyushu. Główny chram: Kirishima-jingu (prefektura Kagoshima) przeniesiony z góry Takachiho.

Okame - postać czczona jako "bogini wielorakiego szczęścia". Opiekuje się zwłaszcza młodymi małżeństwami i kobietami w ciąży, ale pomaga też wielu innych sytuacjach życiowych. Wyobrażana jest jako osoba o białej twarzy zwężającej się w skroniach, z wydętymi policzkami, wąskimi oczami i drobnymi ustami. Wizerunki Okame sprzedawane są jako talizmany przynoszące szczęście.

Ôkuninushi - według licznych wersji "świętych ksiąg" syn lub potomek w dalszym pokoleniu Susanoo. Rządził w prowincji Izumo do czasu zejścia na ziemię boskiego wnuka, któremu dobrowolnie oddał władzę. Głównym miejscem kultu jest Izumo-taisha (prefektura Shimane) - jeden z najstarszych i najbardziej szanowanych chramów w Japonii.

Oni - diabły. Najczęściej spotykaną odmianą japońskich diabłów są półnagie osobniki z rogami na głowie. Paszcze mają szerokie i uszy szpiczaste. W rękach trzymają widły, czasem "młotek szczęścia". Charaktery diabłów bywają bardzo różne - od krwiożerczych po łagodne i śmieszne. Opowieści o diabłach są liczne w folklorze.

Sannyoshin - żeńskie bóstwa morskie: Tagiri, Tagitsu, Ichikishima. Rzadko występują indywidualnie. Zazwyczaj czczone są pod wspólnym imieniem Sannyoshin. Liczne chramy budowane są zazwyczaj nad morzem, a zwłaszcza w rejonie Morza Wewnętrznego. Ichikishima bywa utożsamiana z Benten.

Sarutahiko - bóg o czerwonej twarzy, przeraźliwie długim nosie, z oczami jak lustra. Bóstwo falliczne. Małżonek bogini Amenouzume. Czczony często obok głównego bóstwa w chramach Inari. Sam jako główne bóstwo występuje w Sarutahiko-jinja w Ise i Tsubaki-taisha w Suzuka(prefektura Mie).

Senninowie - nieśmiertelni mędrcy, którzy posiedli moc nadprzyrodzoną.

Sukunabikona - bóstwo wielkości krasnoluda zaprzyjaźnione z Ôkuninushim. Opiekun lekarzy, zielarzy i farmaceutów. Wskazał ludziom lecznicze właściwości gorących źródeł, specjalizował się w wynajdywaniu różnych leków. Czczony najczęściej w chramach Ôkuninushiego. Sukunabikona jest głównym bóstwem między innymi w Kimbu-jinja na górze Kimbu (prefektura Yamagata), W Sakatsura-Isozaki-jinja (prefektura Ibaraki).

Sumiyoshi-sama - zbiorowe imię obejmujące trzy bóstwa (Uwatsutsunoo, Nakatsutsunoo, Sokotsutsunoo) zrodzone przez Izanagiego w czasie jego ablucji po ucieczce z Krainy Ciemności. Bóstwa morskie, których kult jest szczególnie silny wzdłuż wybrzeży Morza Wewnętrznego. Głównym chramem jest Sumiyoshi-taisha w Osace - jeden z najstarszych chramów w Japonii.

Susanő - dziki z wyglądu i charakteru bóg wiatru i burzy zrodzony z nosa Izanagiego. Długi cykl mitów "świętych ksiąg" mówi o antagonizmach między nim a jego siostrą Amaterasu. Za obrażenie bogini został skazany na banicję z Wysokiej Równiny Niebios i zszedł na ziemię w Izumo. Zabijając ośmiogłowego potwora, ocalił życie pięknej Kushiinadzie, z którą się następnie ożenił i spłodził syna Ôkuninushiego. Przekazał władzę nad rejonem Izumo synowi, a sam się usunął. Czczony jest w licznych chramach na terenie całej Japonii, bardzo często jako bóstwo morza. Do najważniejszych chramów należą: Yasaka-jinja w Kioto, Izumo-taisha (prefektura Shimane), Nishinomiya-jinja (prefektura Hyôgo).

Tengu - długonose gobliny popularne w folklorze. Mściwe i krwiożercze, chętnie mieszają się w sprawy ludzi i popierają rozlew krwi. Posiadają moc unoszenia się w powietrzu i stawania niewidzialnymi.

Tenjin - Sugawara Michizane, erudyta z IX wieku ubóstwiony jako bóg nauki, poezji i kaligrafii. Chramy mu poświęcone nazywają się Temmangu. Jest ich bardzo wiele na terenie całej Japonii. Do ważniejszych należą: Dazaifu-Temmangu na Kyushu, Kitano-Temmangu w Kioto.

Toyouke - bogini obfitego pożywienia. Występuje pod wieloma imionami (Ukemochi, Ukanomitama, Ôketsuhime, Wakamusubi i in.). Pod imieniem Toyouke czczona jest między innymi w Ise-jingu, w "przybytku zewnętrznym" (geku). Utożsamiana z Inari czczona jest w licznych chramach Inari.

Tsukiyomi - bóg księżyca zrodzony z prawego oka Izanagiego. Naraził się siostrze Amaterasu i został przez nią wygnany. Dlatego słońce i księżyc nie spotykają się na niebie.

Yamatotakeru - legendarny bohater narodowy, syn legendarnego cesarza Keikô. Walczył z "barbarzyńcami" na wschodzie (Kantô) i na południu (Kyushu). Dokonał wielu wspaniałych czynów. Poświęcone mu chramy nazywają się Ôtori.

pisarka

Więcej o religii Shinto a także o innych religiach dominujących w Japonii można dowiedzieć się z mitologii japońskiej (Ja kupiłam jako dodatek do Rzeczpospolitej) Czy wiedzieliście na przykład, że mieszkańcy Kraju Kwitnącej Wiśni mają swój własny odpowiednik wampirów? Japońskie wampiry nazywają się Kappy, przypominają małpy i wysysają krew z ludzi... przez odbyt!

asienka1812 · Wysłany: Nie 18:07, 27 Mar 2011 Temat postu:

muszę zrobić wykład na temat shitoizmu konkretnie rodzina i małżeństwo w shinto i szukam ciekawostek na ten temat, takie wiecie żeby zagięły wszystkich.. takie z życia z góry dzięki za pomoc

Tora

Taki szczególik, bo wyłapałam akurat. Ninigi był wnukiem a nie prawnukiem bogini. Cesarz Jimmu dopiero był prawnukiem Ninigi.