Spirit of Japan

Usako

Cóż to za czarodziejska zabawa, to układanie kwiatów, które jest tak stare jak cywilizacja człowieka. Dowodem tego są malowidła kwiatów lotosu pochodzące sprzed 2500 lat p.n.e. Kwiaty lotosu ułożone według określonych reguł stawiano na ołtarzach Buddy w krajach Dalekiego Wschodu. W Indiach kwiat róży do dziś uosabia wielką Devi. Natomiast na obszarach znanych nam bardziej - w kulturze śródziemnomorskiej - świadectwa istnienia różnorodnych i różnobarwnych darów natury widać w starożytnej sztuce na perskich miniaturach, na freskach Pompei.

W VI wieku naszej ery, kiedy religia buddyjska przeniknęła z Chin i Korei do Japonii, przywiodła ze sobą sztukę układania kwiatów nazywaną w Kraju Kwitnącej Wiśni - ikebana, co dosłownie oznacza "żywe kwiaty". Sztuka układania kwiatów wprawia w zachwyt przez swoją umiejętność stwarzania świata na nowo, zdolność przekazywania uczuć. Ikebana w Japonii jest nie tylko sztuką dekoracyjną. Każda kompozycja posiada głęboką treść - wyraża ludzkie pragnienia, dążenia, przeżycia. Każda roślina - jej barwa, charakter wzrostu, faza rozwoju - ma znaczenie symboliczne. Przez odpowiedni dobór materiałów i sposób ich ułożenia można nadać kompozycji charakterystyczną wymowę, wiążącą się ze świątecznym wydarzeniem, ale nie tylko. Przez układ kwiatowy możemy przekazać nasz nastrój i wywołać go także u patrzącego. Jakże znamienne jest to dla kultury japońskiej, gdzie słowo wcale nie jest najlepszym sposobem porozumienia pomiędzy ludźmi, a o uczuciach w Japonii niekoniecznie trzeba mówić. Uczucia można po prostu wyrażać bez słów.

Niezliczona ilość pięknych kwiatów i krzewów stanowi bogaty materiał do tworzenia artystycznych portretów pełnych uroku, indywidualności, cechujących się temperamentem. Wszystkie kwiaty będące produktem natury są zachwycające i godne uwielbienia. Zawierają w sobie niezliczoną ilość symbolicznych znaczeń - najzupełniej przeciwstawnych. Wzorem prawidłowej, pierwszej kompozycji kwiatowej był układ trzech kwiatów lotosu o różnej długości łodyg. Najwyższy kwiat znajdował się w środku i symbolizował niebo. Nazwano go shin. Krótszy kwiat soe, który wynosił 3/4 długości shin, układany był z boku i symbolizował człowieka. Trzeci najkrótszy kwiat hikae, wynoszący 1/2 długości shin, ustawiony symetrycznie do drugiego oznaczał ziemię (wg szkoły S?getsu). Style ikebany zmieniały się wraz z historią Japonii dostosowując się do potrzeb ludzi danego okresu.

Obecnie w naszych domach kwiaty są elementem odgrywającym znaczną rolę w dekorowaniu wnętrz. Zaletą układu kwiatowego jest jego impresja, wyrażenie harmonii i czystości, co powoduje, że nawet niezbyt ładne pomieszczenie sprawia miłe i estetyczne wrażenie. Znajomość podstawowych zasad stylów ikebany, kształtu klasycznego układu, wymiarów kwiatów i sposobów ich ustawienia pozwala ozdobić pokój nawet jednym kwiatem i kilkoma gałązkami. Taki układ można wzbogacić kamykiem rzecznym lub muszelką przywiezioną z wakacji na Okinawie. W Kraju Kwitnącej Wiśni układanie kwiatowych kompozycji należy do sztuki narodowej tak, jak ceremonia parzenia herbaty i zawody sumo. Nic więc dziwnego, że w Japonii ikebanę ustawia się na honorowym miejscu w domu. Według Japończyków kwiaty zaczynają żyć dopiero wówczas, gdy stworzy się z nich pewną całość, układając w odpowiednim pojemniku i nadając formę jakiej nie posiadały rosnąc w ogrodzie. Takie twierdzenie wydaje się być niesprawiedliwe, bo każda, ale to zupełnie każda roślina stworzona przez naturę obdarzona jest przez nią niepowtarzalnym urokiem, oryginalnością, obliczem zdającym się coś wyrażać. To "coś" nazwałabym kwiatową inteligencją. Ci, którzy wiele czasu poświęcają roślinom przyznają mi rację. Wszyscy znają dumną i delikatną różę - towarzyszkę Małego Księcia, bohatera najpopularniejszej książki Antoine'a de Saint-Exupery. Także literatura piękna zawiera liczne dowody na to, że świat roślin żyje swoim zupełnie od człowieka niezależnym życiem. Wystarczy, że przypomnę tu Bolesława Leśmiana, którego liryka wywodzi się ze świata natury i jest niejako żywiołem przyrodniczym.

Wracając jednak do tradycji japońskiej należy powiedzieć, że sposób ułożenia kwiatów zależy w dużym stopniu od materiału, jakim dysponujemy. Inaczej ułożymy kompozycję z drobnych stokrotek, kaczeńców, niezapominajek, a inaczej z wodnych lilii, gdzie ozdobą może być jeden kwiat. W klasycznej ikebanie ważną rolę odgrywa układ linii kwiatu. Przez ich odpowiedni dobór można wyrazić swe najgłębsze uczucia, gdyż każda linia symbolizuje coś innego. Proste linie poziome i pionowe wyrażają stabilność, natomiast ukośne sprawiają wrażenie ruchu i siły. Wygięte i faliste linie krzywe wyrażają wolność. Szerokie pole twórczej wyobraźni dają linie zamknięte kołami lub półkolami. Taka kompozycja wyraża pewność, opanowanie i szczerość. Elementami kompozycji są także płaszczyzny znajdujące się pomiędzy liniami, światło i cień, plamy barwne, które silnie oddziałują na nasze zmysły. Harmonijnie dobrane barwy kwiatów w kompozycji podkreślają jej elementy i wpływają na nastrój patrzącego. Barwy ciepłe reprezentuje elegancka i szlachetna purpura, ekscytuje i męczy w nadmiarze czerwień, kolor pomarańczowy wywołuje nastrój optymistyczny, a żółty nastraja nas wesoło i ożywia. Zimne barwy skupiają się wokół koloru niebieskiego sprawiającego wrażenie czegoś nieuchwytnego. Zimna zieleń jest łagodna i działa uspokajająco. W doborze barw należy pamiętać o harmonijnym łączeniu kolorów zimnych i ciepłych. Odpowiednio dobrane naczynie pomaga wyeksponować urodę kwiatów. Klasyczna ikebana wymaga określonego typu naczyń, zależnie od stylu kompozycji i materiału roślinnego. Należy jednak pamiętać, że pojemnik nie może konkurować z kompozycją, lecz jedynie podkreślać jej kształt. Walory dekoracyjne układu kompozycji podkreślone są przez specjalną podstawkę umieszczoną pod naczyniem.

Najwygodniejszym w użyciu przyborem do utrzymania w wazonie kwiatu jest kenzan (ołowiana okrągła, owalna lub kwadratowa płytka z mosiężnymi kolcami, na które nabija się odpowiednio przycięte końce pędów). Kenzany mają zastosowanie w stylu Moribana, gdzie naczynie ma okrąglą lub owalną formę. Natomiast styl Nageire, posługujący się wazonami wąskimi i wysokimi, potrzebuje drewnianych podpórek utrzymujących kwiaty w tworzonej kompozycji.

Współcześnie istnieje w Japonii kilka tysięcy szkół układania kwiatów, zajmujących się nie tylko klasycznymi ale i nowoczesnymi stylami ikebany. Pomimo ścisłych reguł rządzących ikebaną klasyczną, bogaty świat kompozycji kwiatowych może być pomysłowy i twórczy, bo dynamiczność formowania i tworzenia figur leży u podstaw natury ludzkiego istnienia. Zajmowanie się ikebaną może być niezwykle inspirujące i wzbogacające nasze życie duchowe. Celem ikebany jest dążenie do współczesnego, barwnie i ujmująco swym pięknem wyrażonego przeżycia. Zachęcam wszystkich, którzy przebywają w Japonii do bliższego zapoznania się z tą tradycyjną sztuką. Może dzięki niej dowiecie się Państwo czegoś więcej o mieszkańcach tego kraju; czegoś, co w słowach jest niewyrażalne.

M. Tokarska-Hosoi, Gazeta Klubu Polskiego w Japonii Nr 3, czerwiec 2001